Xin gửi lời chào an lành đến bạn. Hôm nay, trong không gian tĩnh lặng này, mình mời bạn cùng ngồi xuống, không phải để trốn chạy, mà là để đối diện, không phải để phán xét, mà là để thấu hiểu một người bạn đồng hành đôi khi thật phiền phức, nhưng lại luôn hiện hữu trong cuộc sống của rất nhiều người trong chúng ta, đó là sự lo âu. Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá xem, làm thế nào chúng ta có thể thực hành để chuyển hóa và chung sống hòa bình với nỗi lo âu ấy.
Nội dung
Nhận diện cảm xúc lo lắng
Trước hết, chúng ta hãy cùng nhau soi chiếu để nhận diện rõ hơn lo âu thực sự là gì. Về bản chất, lo âu là một cơ chế tự vệ nguyên thủy, một cảm xúc đã được khắc sâu vào trong DNA của loài người qua hàng triệu năm tiến hóa. Khi tổ tiên của chúng ta đối diện với một con mãnh thú trong rừng sâu, hay một bộ lạc thù địch, chính cảm giác sợ hãi và lo lắng dâng lên đã thúc đẩy họ chiến đấu hoặc bỏ chạy, giúp họ bảo toàn mạng sống.
Đó là một phản ứng hoàn toàn tự nhiên, một món quà của tạo hóa. Khi mạng sống của chúng ta thực sự bị đe dọa, cảm giác tim đập nhanh, hơi thở gấp gáp, tâm trí căng như dây đàn. Tất cả đều là những tín hiệu cần thiết.
Nhưng, trong thế giới hiện đại của chúng ta, con mãnh thú ấy đã biến đổi hình dạng. Nó không còn là con hổ rình rập ngoài hang đá, mà đã trở thành những nỗi sợ vô hình bên trong tâm trí.
Điều đáng nói là, đối với một số người trong chúng ta, hệ thống báo động cổ xưa này dường như đã bị trục trặc. Nó reo lên inh ỏi ngay cả khi không có bất kỳ mối nguy hiểm thực sự nào ở thế giới bên ngoài. Không có con hổ nào cả, không có kẻ thù nào cả, nhưng tâm trí ta vẫn vẽ nên những viễn cảnh đáng sợ.
Ta lo lắng về một cuộc họp vào tuần tới. Ta sợ hãi về một căn bệnh chưa hề tồn tại. Ta bất an về tương lai của con cái mình. Ta hoảng loạn khi nghĩ về những gì người khác đang phán xét về ta.
Đó là khi tiếng chuông báo cháy reo vang trong một ngôi nhà hoàn toàn yên bình. Đây chính là lúc sự lo âu, từ một người bạn bảo vệ trở thành một kẻ cầm tù. Và đó cũng là lúc chúng ta biết rằng, mình cần phải làm điều gì đó.
Chúng ta thường che giấu cảm xúc
Một trong những bi kịch lớn nhất của nỗi lo âu là nó thường khoác lên mình một chiếc mặt nạ hoàn hảo. Hầu hết thời gian chúng ta che giấu cảm xúc lo lắng ấy rất kỹ. Chúng ta cười, chúng ta nói, chúng ta giao tiếp, chúng ta luôn tỏ ra mình ổn. Thậm chí là rất ổn. Chúng ta như là một nhà quản lý tài ba, một người mẹ chu toàn, một sinh viên xuất sắc. Bề ngoài, mọi thứ dường như không có gì đáng nói, nhưng sâu thẳm bên trong tâm trí là một sự hỗn loạn không ngừng. Tâm trí chúng ta lúc ấy giống như một bầy khỉ hoang dã, không ngừng nhảy nhót, chuyển từ cành cây này sang cành cây khác.
Một suy nghĩ về quá khứ chưa kịp dứt thì một nỗi lo về tương lai đã vội ập đến. Chúng ta bị phân tâm, chúng ta không thể nào an trú trong giây phút hiện tại. Nỗi sợ hãi và bất an ấy cứ âm ỉ, gặm nhấm năng lượng của chúng ta từng ngày, từng giờ.
Nó là một gánh nặng vô hình nhưng lại vô cùng nặng nề. Vậy làm thế nào chúng ta có thể nhẹ nhàng đặt gánh nặng ấy xuống? Làm thế nào chúng ta có thể học cách đối diện với nó một cách bình an hơn? Con đường của Đức Phật, con đường của sự tỉnh thức, mang đến cho chúng ta những phương pháp thực hành vô cùng quý báu. Hành trình này bắt đầu từ một bước chân vô cùng giản dị, nhưng cũng lại là bước chân dũng cảm nhất, thừa nhận và chấp nhận sự lo âu.
Bậc giác ngộ vĩ đại, Đức Phật đã dạy rằng, nơi nào có sinh, nơi đó có khổ. Sự thật đầu tiên trong Tứ Diệu Đế chính là sự thật về khổ. Đây không phải là một cái nhìn bi quan về cuộc đời, mà là một sự thật thực tế, một điểm chung kết nối tất cả chúng ta.
Dù bạn giàu có hay nghèo khó, dù bạn tài năng hay bình thường, dù bạn ở địa vị xã hội nào, thì cảm giác sợ hãi, lo lắng, bất an và đau khổ là điều mà không một chúng sinh nào có thể tránh khỏi. Vậy nên, bước đầu tiên không phải là chiến đấu, mà là công nhận. Hãy nói với chính mình một cách nhẹ nhàng, tôi biết bạn đang ở đó, hỡi nỗi lo âu.
Tôi biết tâm trí tôi đang có những suy nghĩ bất an. Hầu hết chúng ta, khi cảm thấy lo lắng hay hoảng loạn, phản ứng đầu tiên là ghét bỏ cảm xúc đó. Chúng ta cố gắng xua đuổi nó, đàn áp nó, chống lại nó.
Chúng ta tự trách mình, tại sao mình lại yếu đuối như vậy? Tại sao mình không thể ngừng suy nghĩ lung tung? Nhưng bạn biết không, càng chiến đấu với một cảm xúc thì bạn càng cấp thêm năng lượng cho nó. Bạn càng coi nó như một con quái vật, nó sẽ càng trở nên hung tợn và kiểm soát cuộc sống của bạn. Thay vào đó, hãy thử thay đổi thái độ.
Hãy nghĩ rằng, à, đây là một phản ứng rất con người. Đây là một phần của trải nghiệm làm người. Hãy nhớ lại lời Đức Phật, rằng tất cả chúng sinh đều phải trải qua đau khổ, không có ngoại lệ.
Khi bạn chấp nhận sự hiện diện của nỗi lo, bạn đang tước đi vũ khí của nó. Bạn không còn là nạn nhân của nó nữa. Bạn đang bắt đầu quá trình quan sát nó với một sự khách quan. Đây chính là bước nền tảng, là cánh cửa đầu tiên mở ra con đường chuyển hóa. Và khi cánh cửa đó đã mở, chúng ta bước vào một không gian thực hành sâu sắc và màu nhiệm hơn, đó chính là chánh niệm.
Dùng năng lực chánh niệm đối trị cảm xúc lo lắng
Vị thầy vĩ đại của chúng ta đã chỉ dạy về bốn nền tảng của chánh niệm, tứ niệm xứ, bao gồm chánh niệm về thân thể, chánh niệm về cảm thọ, chánh niệm về tâm, và chánh niệm về các đối tượng của tâm, pháp. Bất kỳ sự thực hành nào trong bốn nền tảng này cũng đều mang lại lợi lạc to lớn. Nhưng hôm nay, chúng ta hãy đặc biệt tập trung vào một phương pháp có sức mạnh chuyển hóa trực tiếp những suy nghĩ lo âu, đó là chánh niệm về tâm.
Đức Phật dạy chúng ta hãy học cách quan sát những suy nghĩ của chính mình một cách đúng đắn. Khi bạn lo lắng, thay vì bị cuốn phăng đi trong cơn bão của những suy nghĩ, bạn hãy lùi lại một bước và chỉ quan sát chúng. Khi bạn làm được điều này, một điều kỳ diệu sẽ xảy ra, một khoảng không nhỏ bé sẽ được tạo ra giữa bạn và suy nghĩ của bạn.
Một sự tách biệt tinh tế xuất hiện. Vì chúng ta thường đồng hóa mình với suy nghĩ của mình, nên khi một suy nghĩ giận dữ khởi lên, ta nghĩ, tôi đang giận. Khi một suy nghĩ sợ hãi xuất hiện, ta tin rằng, tôi là nỗi sợ hãi. Tôi là sự lo lắng. Nhưng sự thật không phải vậy. Bạn không phải là sự lo lắng. Bạn là người đang trải nghiệm những suy nghĩ lo lắng.
Hãy hình dung tâm của bạn giống như bầu trời, một bầu trời trong xanh, rộng lớn, vô tận và không bao giờ thay đổi. Còn những suy nghĩ, những cảm xúc của bạn thì giống như những đám mây. Mây thì luôn đến và đi. Có những đám mây trắng, bồng bềnh, nhẹ trôi. Có những đám mây xám xịt, nặng trĩu, mang theo giông bão. Chúng có đủ mọi hình dạng, màu sắc và trạng thái. Nhưng cho dù mây có đen kịt và vần vũ đến đâu, bản chất của bầu trời vẫn không hề bị tổn hại. Bầu trời vẫn luôn ở đó, bình yên và khoáng đạt.
Khi mây tan, bầu trời xanh lại hiện ra. Khi bạn thực hành chánh niệm về tâm, bạn đang học cách trở thành bầu trời, thay vì là những đám mây. Bạn ngồi đó, quan sát những đám mây suy nghĩ lo âu trôi qua trong tâm trí mình mà không phán xét, không so sánh, không cố gắng xua đuổi.
Bạn chỉ đơn thuần ghi nhận, à, một suy nghĩ lo lắng đang có mặt. À, một cảm giác sợ hãi đang trỗi dậy. Khi bạn tách mình ra khỏi những suy nghĩ, chúng trở thành một đối tượng bên ngoài. Giống như bạn đang cầm một vật gì đó trên tay và quan sát nó. Lúc này, bạn có thời gian để nhận diện và gọi tên nó: Tâm trí tôi bây giờ đang ở trong chế độ lo lắng.
Những suy nghĩ của tôi đang mang màu sắc của sự bất an. Chỉ riêng việc nhận diện này đã mang lại một sự thấu hiểu sâu sắc. Tôi không phải là sự lo lắng, chỉ là những suy nghĩ của tôi đang lo lắng mà thôi.
Quán chiếu bằng trí tuệ
Tiếp theo, bạn có thể sử dụng trí tuệ của mình để quán chiếu sâu hơn. Bản chất của một suy nghĩ là gì? Bản chất của cảm xúc này là gì? Chúng là vô thường. Chúng đến rồi chúng sẽ đi. Không có một suy nghĩ nào, một cảm xúc nào tồn tại mãi mãi. Khi bạn thực sự thấm nguồn cảm giác về tính vô thường này, sức mạnh của nỗi lo sẽ giảm đi đáng kể.
Tôi biết, khi tôi nói những điều này, nghe có vẻ thật dễ dàng, nhưng khi cơn lo âu ập đến, khi trái tim bạn đập loạn nhịp, thật khó để nhớ và thực hành. Đúng là rất khó, nhưng hãy nhớ rằng, mọi điều tốt đẹp mang lại hạnh phúc cho cuộc sống của bạn đều cần một chút thử thách, một chút nỗ lực.
Bạn phải dành thời gian. Bạn phải thực hành một cách kiên nhẫn. Bạn phải trải qua những lúc khó khăn. Nhưng nếu bạn liên tục quay về, liên tục thực hành, dù chỉ là vài giây, vài phút mỗi ngày, nó chắc chắn sẽ mang lại kết quả. Khi đã có một chút khoảng không, bạn có thể phân tích suy nghĩ của mình, điều gì đã kích hoạt nỗi lo này. Nó đến từ đâu? Thường thì, sự lo lắng của chúng ta được kích hoạt bởi một niềm tin sai lầm, một ảo tưởng nào đó.
Khi bạn soi chiếu nó dưới ánh sáng của chánh niệm, không phán xét, bạn có thể nhận ra rằng, à, điều này thực ra không đáng sợ như mình tưởng. Đây không phải là điều đáng để lo lắng đến thế. Và rồi, bạn có thể nhẹ nhàng quay lại và tự nhủ: Đây chỉ là một cảm xúc. Đây chỉ là một suy nghĩ. Thôi, mình sẽ buông nó xuống.
Sự thực hành này sẽ đưa bạn trở về với khoảnh khắc duy nhất mà bạn thực sự có, đó là giây phút hiện tại. Bởi thường thì khi lo âu ập đến là lúc tâm trí bạn đang nhảy vọt đến tương lai. Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo? Điều gì sẽ xảy ra với tôi? Tâm trí bạn đang sống ở một nơi không có thật. Nhưng khi bạn trở nên chánh niệm, khi bạn ý thức về hơi thở vào ra, về cảm giác của đôi chân chạm đất, bạn kéo tâm trí trở về với hiện tại. Và trong giây phút hiện tại này, nơi không có quá khứ để hối tiếc, không có tương lai để lo sợ, bạn sẽ tìm thấy sự bình yên, mát mẻ và thư thái.
Đây là một mẹo đơn giản bạn có thể làm ngay bây giờ. Khi nỗi sợ hãi hay lo lắng xuất hiện, hãy dừng lại một chút và tự hỏi mình, ngay bây giờ, tôi đang suy nghĩ gì? Suy nghĩ của tôi là gì? Chỉ cần đặt câu hỏi đó, bạn đã bắt đầu bài tập chánh niệm của mình rồi. Và cuối cùng, sau khi đã học cách chấp nhận và quan sát, hãy thực hành bước thứ ba, cũng là bước nuôi dưỡng và chữa lành sâu sắc nhất.
Nuôi dưỡng tâm từ với chính mình
Hãy thể hiện lòng từ bi với chính mình. Đừng bao giờ kỳ vọng sự hoàn hảo từ bản thân. Chúng ta đang sống trong một xã hội tôn sùng sự hoàn hảo, và chính ảo tưởng rằng mình phải luôn luôn hoàn hảo, là một nguồn nhiên liệu bất tận cho sự lo âu.
Hãy nhớ rằng, hoàn hảo không phải là thành công. Không một ai trên cõi đời này là hoàn hảo cả. Hãy cố gắng hết sức mình. Đó là tất cả những gì bạn có thể làm. Hãy đối xử với bản thân như cách bạn đối xử với một người bạn thân đang gặp khó khăn. Bạn sẽ không la mắng, chỉ trích họ.
Bạn sẽ ôm họ vào lòng, lắng nghe và an ủi họ. Vậy tại sao chúng ta lại quá khắt khe với chính mình? Hãy cho phép mình được sai lầm, cho phép mình có những ngày không ổn. Hãy tự nói với mình những lời yêu thương, không sao đâu. Mọi chuyện rồi sẽ ổn thôi. Tôi ở đây với bạn.
Vậy là, hành trình của chúng ta đi qua ba bước: Chấp nhận nỗi lo như một phần của cuộc sống. Dùng chánh niệm để quan sát nó mà không bị cuốn trôi, tạo ra một không gian bình yên cho chính mình. Và cuối cùng, dùng lòng từ bi để ôm ấp, vỗ về và chữa lành cho chính mình.
Tôi hy vọng rằng những chia sẻ này sẽ là những hạt mầm tuệ giác, giúp bạn có thêm một góc nhìn mới về sự lo âu. Con đường này không phải là một giải pháp tức thời, mà là một sự thực hành trọn đời. Mỗi bước chân bạn đi trên con đường này là một bước chân tiến về phía sự bình an, tự do và hạnh phúc đích thực.
Xin chúc cho tất cả các bạn có một cuộc sống thật nhiều bình yên, một sức khỏe dồi dào, và cầu mong cho bạn có thể sống một cuộc đời an lạc và hạnh phúc, ngay cả khi những đám mây lo âu vẫn đôi lần ghé thăm bầu trời tâm trí của bạn.